Michael Moore besteedde al aandacht aan het incident in zijn film Bowling for Columbine. We spreken over het incident op een Amerikaanse high school, waarbij twee scholieren veertien mensen dood schoten. Gus van Sant heeft er nu een film over gemaakt.

Elephant doet echter niet aan als een film maar als een documentaire. Het is een observatie van gebeurtenissen, zonder commentaar, zonder kleuring. Dat laatste is nooit geheel mogelijk omdat je door bepaalde dingen wel of niet te laten zien altijd een bepaalde visie op de gebeurtenissen door laat schemeren, maar de film komt redelijk zuiver over.


We weten nog steeds niet wat de beweegredenen waren van de twee jongens (Klabold en Harris), we kunnen alleen maar gissen. Op een heel subtiele wijze doet Elephant echter een aantal suggesties aan de hand. Het is aan u om te bepalen of dat misschien tot deze afschuwelijke tragedie zou hebben kunnen leiden.

Het zal in ieder geval geen toeval zijn, gezien hun obsessie met het nazisme, dat de moordpartij plaatsvond op 20 april, de geboortedag van Adolf Hitler. Maar die obsessie is misschien maar een symptoom.


Juist doordat de film alleen maar observeert wordt nog eens pijnlijk duidelijk waarom de gebeurtenis ons raakt. Waarom we ons niet meer zo snel zullen laten vermurwen door een Afrikaans kind in hongersnood, maar wel door deze schietpartij, of die in Duitsland.



De film blijft toch behoorlijk spannend ondanks dat men al weet wat het onderwerp van deze film is. De wijze van filmen zorgt er voor dat je het gevoel krijgt alsof je met de personages meeloopt op een doodgewone schooldag. Alsof je er echt bent.

De film is soms wat te traag maar is toch verontrustend genoeg om de aandacht vast te houden.

De film heeft eigenlijk weinig van een film maar alles van een documentaire. Het beste merk je dat als de camera de verschillende personages over de schouder volgt met hun tocht op weg naar school en door het gebouw zelf.

Doordat het vaak lange en (voor het gevoel) aaneengesloten shots zijn, krijg je sterk het gevoel er zelf te zijn. Er zelf rond te lopen door de gangen. Het gevoel hebben zelf het papier door de ontwikkelvloeistof te halen.

Er is uiteindelijk een hoop bekend geworden over de twee jongens, maar wat hun motieven precies zijn geweest zal nooit duidelijk worden omdat ze het ons niet meer kunnen vertellen.

Op basis van de feiten worden door de film wel een aantal suggesties gedaan. Een van de eerste suggesties is het feit dat Harris en Klabold door medestudenten gepest werden. Ze lijken zich niet thuis te voelen in de prestatiemaatschappij die in Amerika wat extreme vormen lijkt te hebben aangenomen, wat mijns inziens wordt uitgebeeld door de drie meisjes die gezamenlijk hun lunch uitkotsen in het toilet.

Maar leeft iedere puber niet onder druk? Moet iedere puber niet presteren? Wat maakt hen zo verschillend van de doorsnee puber dat ze besluiten om een scène uit de film The Basketball Diaries na te spelen?



Zelf denk ik dat de nazi propaganda en het spelen van schietspelletjes maar bijzaak zijn, misschien hooguit als symptomen kunnen worden beschouwd. Je zou kunnen redeneren dat de pubers het gevoel hebben geen grip te hebben op hun leven, zich slachtoffer voelen van de omgeving. Van het systeem, van mijn part. In een computerspel ben je wel in controle en beslis jij over leven en dood.

Als wij de berichtgeving over Amerika moeten geloven dan heerst er een ware slachtoffer cultuur. Mensen zijn niet meer zelf verantwoordelijk, maar slachtoffer van anderen of de omgeving. Misschien heeft het meegespeeld, maar misschien is dit ook een grove generalisatie.

Soms ziet een mens het even niet meer zitten. Als puber soms wat vaker. Dat men uit machteloosheid en frustratie soms wat morbide fantasieën er op na houdt, dat is misschien nog niet zo vreemd. Maar in de film wordt wel duidelijk dat de drempel in Amerika nog al laag is om deze ook uit te voeren. Je ouders zijn nooit thuis dus kun je het automatische geweer dat je op internet hebt besteld gewoon zelf aannemen, zonder dat ze er achter komen.

Zowel de propaganda als de computerspelletjes bieden een droomwereld aan, een manier om aan het, voor sommigen frustrerende, dagelijkse leven te ontsnappen. Beiden bieden een wereld die duidelijk en helder omlijnd zijn. Zonder de onzekerheid van alledag. Een duidelijk zij vs. wij. Een computerspel geeft de speler het idee in controle te zijn. Als het niet in het echt kan, dan maar virtueel. Of andersom.


Wat het schietincident zo tragisch maakt is het feit dat het ten eerste volkomen willekeurig is en dat het ook net zo goed niet had kunnen gebeuren. Er is geen enkele noodzakelijkheid voor het incident. Niemand verdient zoiets. Niet de slachtoffers, niet de nabestaanden.



In Amerika tiert het geloof welig en ook rond dit onderwerp zoekt men troost bij God. Gelovigen noemen het schietincident de wil van God en roepen daar achteraan, op de vraag wat hij dan precies wil, dat Gods wegen ondoorgrondelijk zijn. Het is verbijsterend om te constateren dat mensen zich daarmee tevreden kunnen stellen. Het idee dat mensen troost kunnen vinden bij een monster dat mensen inzet als instrumenten van zijn wil, als gebruiks- en verbruiksobjecten, is ook tragisch te noemen.

Juist de film maakt zo goed duidelijk dat de dood van een mens an sich een onbeduidende zaak is. Neem de jongen die gaat kijken wat er aan de hand is en in de deuropening wordt doodgeschoten. Pang en hij ligt. Of de donkere jonge die wij tijdens de schietpartij volgen door de gangen totdat hij een van de schutters tegen het lijf loopt en zelf de kogel krijgt. Pang en hij ligt. En het maakt niets uit. De gebeurtenis is betekenisloos. Zijn nabestaanden zullen treuren. Maar de wereld draait door alsof er niets is gebeurd. Met name de willekeur maakt duidelijk dat we machteloos zijn en dat we ons er niet tegen kunnen wapenen. Misschien ironisch dat de daders mogelijk uit een gevoel van machteloosheid hebben gehandeld.