Waar Edward Norton in de film Rounders nog de "side kick" speelt van Matt Damon, zien we hem in American History X voor het eerst de hoofdrol vertolken. Hij speelt Derek, een soort "White Trash" skinhead die een opgekropte woede heeft opgebouwd tegen alles en iedereen, met de focus op zwarte, Joodse en andere mensen die tot een minderheid behoren.

Deze film snijdt dus het thema van racisme aan en aan dat thema kleven natuurlijk altijd risico's: dat het een zeer politiek correct en clichématig verhaaltje wordt, maar gelukkig valt dat reuze mee. Sterker nog, de film gaat gelukkig niet echt in op de onjuistheden waar racisme meestal op gebaseerd is, maar het gaat over de mensen zelf, die gozers die hun hoofd kaal scheren en in groepjes, met gekke afbeeldingen op hun lichaam getatoeëerd, nog gekkere dingen roepen over bepaalde groepen mensen. Maar niet alleen hun verhaal.


Wij zien waarom een jonge gozer, die weldegelijk intelligent is en mogelijkheden heeft, - als in: "pientere gozer" en niet als in "mensen met mogelijkheden" of te wel een ranzig en fascistisch eufemisme voor geestelijk gehandicapten - afglijden in een spiraal van ellende, waarbij ook zijn jongere broertje dreigt af te glijden volgens dezelfde route.

Afgezien van het feit (als in: mijn mening) dat de film inhoudelijk heel sterk is opgezet, buig ik met diep ontzag voor Norton: hoe hij de skinhead Derek weet neer te zetten en hoe hij, voor mijn gevoel, op een geloofwaardige manier zijn karakter een progressie laat doormaken. Daarnaast weet hij met zijn uitstraling en mimiek een werkelijk afschrikwekkend figuur van een skinhead neer te zetten die blijft hangen als de ogen even worden gesloten.

Maar de rest van de acteurs, waarbij ik de rol van Avery Brooks, de zwarte leraar even extra benadruk, spelen allemaal ook zeer goed en weten stuk voor stuk interesse op te wekken. Ja, misschien dat er ook wat sentimentele stukjes in de film zitten, maar ze zijn volstrekt op hun plaats en weten ook daadwerkelijk emotie over te brengen. Hierbij moet ook met name Beverly D'Angelo die de moeder van het gezin speelt worden geroemd.


Verder is het gewoon een prima stukje vakwerk. De mooie beelden en scènes maken het compleet en tot een intrigerende film. Een aanrader mocht je deze nog niet gezien hebben.

Deze film draait niet om racisme, maar om niets anders dan het begrip "Verantwoordelijkheid". Dat is de kern van de ellende. Derek wordt een skinhead omdat hij alle ellende in zijn leven op anderen projecteert en doet alsof hij daar zelf geen rol bij speeldt, dus dat hij geen verantwoordelijkheid heeft voor wat er in zijn leven gebeurd.

Het niet willen aanvaarden van eigen verantwoordelijkheid en eigen aansprakelijkheid is de basis voor het hele rascisme verhaal. Zij zijn slecht, en ik ben onschuldig en kan er niets aan doen. Mij treft geen blaam, alle ellende komt door de buitenlanders. Het is niet mijn schuld dat ik mij heb misdragen en mijn studie heb verknoeid en nu rotwerk moet doen tegen een rotloontje. Het zijn de buitenlanders.
Wij zien Derek in de film eigenlijk volwassen worden. Het eerste moment is eigenlijk als hij ziet dat de skinheads in de gevangenis het hele ´gedachtengoed´ niets interesseerd en uit oppertunisme "met de vijand heulen". De douchescène maakt duidelijk dat de weg die hij is ingeslagen nergens toe leidt.


Ook zien we dat de zwarte wasjongen hem eigenlijk wakker maakt, hem laat beseffen dat de haat jegens zwarte mensen gekte is en eigenlijk nergens op gestoeld. Waar hij acher stond was gebakken lucht.

Hij accepteert uiteindelijk zijn verantwoordelijkheid voor zijn broertje, die tegen hem opkijkt en in hem een rolmodel ziet. Na terugkomst uit de gevangenis probeert hij orde op zaken te stellen door de verantwoordelijkheid voor zijn broertje op zich te nemen en hem uit de neerwaardse spiraal te halen.

Wat erg aardig is aan de film is het feit dat duidelijk wordt belicht dat racisme van beide kanten komt, alleen dat de blanken vaak in de betere positie verkeren. We zien dat de zwarte mensen eigenlijk zich net zo´n houding aanmeten als de skinheads. Ook de zwarte mensen laten zich meesleuren in een spiraal van haat en geweld.


Dereks acties zijn uiteindelijk onomkeerbaar, het kwaad is geschied. Hij verliest zijn broertje aan de idioterie. Danny's dood is absoluut voor een deel aan Derek te wijten.

Deze film is een zeer volwassen aanklacht tegen rasisme en tegen mensen die de verantwoordelijkheid voor hun eigen leven niet willen aanvaarden. Een film om te onthouden.